Tafts (Tifts) universitetinin Fletçer (Fletcher) Hüquq və Diplomatiya kafedrasında beynəlxalq siyasət professoru olan Vəli Nəsr Xarici Əlaqələr Şurasında müvəqqəti işləyən yüksək rütbəli üzvdür. Onun Amerika, İran və Rusiya üçbacağından çıxışa yönəlmiş məqaləsini təqdim edirik.
ABŞ qubernatoru Nəsr ABŞ diplomatiyasının Tehranı Rusiyaya qarşı çevirə biləcəyini bildirib.
Bu günlərdə Vaşinqtonda Rusiya və İranın siyasətinin izlənilməsində, Amerikanın qarşılaşdığı ən böyük xarici siyasət probleminin adını qoymağa istiqamətlənən bir mübarizəyə yer verilir.
Xeyli insan Rusiyanın İran problemini həll etməkdə köməkçi ola biləcəyini fərz edir, lakin tərsinin mümkün ola biləcəyini çox az adam düşünür. İran Rusiyanın oyunu və Moskvanın irəliyə istiqamətlənmiş variantlarını qiymətləndirilməsi üçün əhəmiyyətlidir. Bu İran ilə danışmağı, Amerikanın Rusiyanı əhatəyəalma planının təməl ünsürü halına gətirir.
Qərblə qarşıdurma halında təcrid olmuş bir İran Rusiya üçün bir nemətdir. Qaz ehtiyatıyla hüdudsuz zənginlikdəki İran, Rusiya üçün xüsusi imkankar yaradır. Belə ki, İrana istiqamətlənmiş beynəlxalq təzyiqə verdiyi dəstəklə Rusiya Qafqazdakı təcavüzkarlığına Qərbin verdiyi cavab arasında əlaqə yaradarkən, Avropanı girov ala və NATO-nu bölə bilər. Vaşinqton İran kartını öz üstünlüyü üçün istifadə etməzsə, Qara dənizdən Ural dağlarına qədər uzanan bir rus təsir sahəsinə qarşı müqavimət göstərə bilməyəcəkdir. Bunun yolu ABŞ-ın İran qazının Avropaya daşınmasına və İranın Qafqazda təhlükəsizlik və sabitlik müzakirələrinə daxil olmasına yönəlmiş etirazlarından imtina etməsidir.
Son zamanlarda Gürcüstana reallaşdırdığı bir səfərdə D.Çeyni Avropaya Qərbin istədiyi təbii qaz nəqli kəmərlərinin tikintisini dəstəklədi. Rusiya və İran ehtiyatlarını istifadə etmədən bu boru kəmərlərini həyata keçirmək üçün bölgədə kifayət qədər qaz ehtiyatı yoxdur. Rusiya bu yay Gürcüstana hücum edənə qədər Vaşinqton yalnız İranı bu kəmərdən kənarda saxlamaqla məşğul idi. İndi əgər Vaşinqton Rusiya ilə mübarizədə ciddidirsə nüvə proqramından ötəri İranı cəzalandırma məsələsində Avropanı Rusiyanın pəncələrindən qurtarmalıdır. Amerika İran qazıyla dəstəklənilən yeni boru xəttlərinin tikintisini qəbul etmək məcburiyyətindədir. Bu oyun dəyişdirici bir hücum olacaq və Rusiya bunun fərqindədir. Rusiya baş naziri Vladimir Putin bir il əvvəl İrana olarkən Qərbdə onun ev sahiblərinə nüvə məsələ mövzusunda çox sərt mesajlar verməsini gözləyirdilər. Lakin Putin Tehranda fərqli bir məqsəd qoydu. O, İranın Qərbin dəstəklədiyi iki boru kəmərindən uzaq dayanması müqabilində amerikan təzyiqinə qarşı dəstək təklif etdi. Lakin Rusiyanın Gürcüstana hücumundan sonra İranın hesabı dəyişdi.
Tehranın imperialist Rusiyanın güc istifadə edərək etnik və regional qarşıdurmaları canlandırmasından narahatlıq keçirməsinə xeyli çox səbəbi vardır. İran Rusiyanın Xəzər dənizində daha böyük pay iddia etməsinə qarşı çıxır. Xüsusilə Qafqazla birlikdə sərhədlərinə təsir etməyə başlayan etnik problemlərdən narahatlıq hiss edir. Bir çox iranlı üçün Abxaziya və Cənubi Osetiyanın Gürcüstandan ayrılması həm də zamanında, - 1946-cı ildə Stalinin iki İran əyalətinə eyni şeyi etdiyini xatırladan bir hadisədir.
Bu vəziyyət ABŞ üçün bir fürsətdir. Vaşinqton Əfqanıstan və İraqda amerikan hədəflərinin reallaşmasında İranın əhəmiyyətini anladı. ABŞ Tehranı 2001-ci ildə Əfqanıstanın gələcəyinin, 2007-ci ildə də isə İraqın təhlükəsizliyinin təyin olunmasına qatdı. Qafqazdakı böyük oyun oxşar şəkildə İranla danışıqları labüdləşdirir.
Nyu Yorka etdiyi son səfərində İran prezidenti Mahmud Əhmədinejad Gürcüstanın parçalanmasına razı olmadıqlarını və Gürcüstanın müstəqilliyinin, bütünlüyünün ABŞ və İranın uzlaşa biləcəkləri bir qanun olduğunu söylədi. Ortaq təhlükəsizlik problemləri və enerji ixracat vədləri mövzusunda Amerika regional dialoqun bir ünsürü olaraq İranla müzakirələrə başlaya bilər. Ancaq İranın istəyi ilə maraqlanmaqla Amerika Moskva və Tehran arasındakı yaxşı əlaqələri pozacaqdır və Rusiyanın əlini zəiflədəcəkdir.
İranla müzakirələr yaxşı bir Rusiya siyasətidir. Barak Obama hər baxımdan haqlıdır. Amerikanın xarici siyasəti diplomatiyanı ciddi qəbul etdikdə dünyanın kompleks problemləriylə müvəffəqiyyətli bir şəkildə məşğul olacaqdır.
«Dəyərlər»
Комментариев нет:
Отправить комментарий