Qurani Kərimdə insan

Qurani-Kərimdə "İnsan" haqqında bir çox mülahizələr gəlibdir. Belə ki, ayələrin çoxunda ona "bəşər" deyə müraciət olunub. Çox sayda ayələr vardır ki, orada insana "bəni-adəm də" deyirlər. Lakin ümumi olaraq, insan haqqında birmənalı bəhs olunmur. Məsələn, ayələrin bəzilərində o «huşsuz» və «haqq tanımayan» kimi, başqa yerdə «zəif mövcudat» kimi («Nisa» surəsi 38), başqa ayədə «zülmkar» və «küfr edən» mövcudat kimi («İbrahim» surəsi, 34), başqa yerdə «paxıl» kimi («İsra» surəsi 100),

Başqa ayədə kafir və küfr edən kimi (İsra surəsi 47), başqa yerdə zalım və cahil kimi («Əhzab» surəsi 72), başqa yerdə aşkar küfr edən kimi, başqa yerdə hətta Allahın qarşısında məğrur olan kimi («İnqitar» surəsi, 6 ), başqa yerdə isə verilən nemətlərə üsyan edən kimi («Ələq» surəsi, 6) təqdim olunur.

Tərtiblə baxsaq görərik ki, Qurani-Kərimdə "insan" bir çox mənfi xüsusiyyətlərə malik və müxtəlif zəif cəhətləri olan bir varlıq kimi tanıdılır.

Görəsən yuxarıda sadalanan insanlar Allahın «ən gözəl vaxt» və «ən gözəl formada» yaratdığı varlıqdırmı? («Tin» surəsi, 4)

Və ya görəsən bu həmin insandırmı ki, onun müəllimi Allah olubdur, bilmədiyini ona öyrədibdir. (Ələq surəsi 5)

Görəsən bu həmin insandırmı ki, Allah «bəyan elmini ona öyrətmişdir». («Rəhman» surəsi, 3).

Və nəhayət bu həmin insandırmı ki, Allah ona ilahi yolçuluğunda səy etmək və çalışmağa sövq etmişdir. («İnşiqaq» surəsi, 6)

Deyilənlərdən belə nəticə çıxartmaq olar ki, indiyə qədər sadaladığımız insanlar ilahi tərbiyə almayıblar, əksinə bir növ bitki kimi öz-özlərinə inkişaf ediblər. Həyat yolunda nə müəllimləri, nə yolgöstərənləri, nə də qəflət yuxusundan oyadanları olub.

Təbiidir ki, belə insanlar vücudlarının bol imkanatlardan bəhrələnmirlər. Əksinə, onlar öz varlıqlarını başlı-başına buraxaraq, onları səhv və yanlış yollarda irəliləməsinə və təhlükəyə atılmasına səbəb olurlar.

Amma əgər insan ilahi rəhbərindən bəhrələnsə, təkamül, haqqı tanıma və ədalət yolunda düşüncələrini, fikrini işə salsa "insanlıq" mərhələsinə addım atmış olar və "bəni-adəm" adına layiq olar. Və o səviyyəyə çatar ki, gözü Allahdan başqa heç kəsi görməz. Necə ki, Quran deyir: "Biz Adəm övladını şərəfli etdik, onları quruda və dənizdə (miniklərlə) daşıdıq, onlara pak şeylərdən ruzi verdik və onları yaratdıqlarımızın bir çoxundan gərəyincə üstün etdik".

Məşhədi Xanım, «Dəyərlər»