Müsəlman təqvimi ilə (Ay təqvimi) Ramazan ayı XI aydır. Bu ay 36 il müddətində dövr edərək öz bərəkəti ilə ilin hər 4 fəslinə qonaq olmuş olur. Bu sirkulyar dövr təbii ki, bəlli bir hikmətə dayanmaqdadır (Belə ki, əgər oruc tutulması Ay təqvimi deyil, Günəş təqvimi ilə olsaydı, o zaman yer kürəsinin bir yarımkürəsində yaşayan müsalmanlar qısa günlərdə, digər yarımkürədə yaşayanlar isə uzun günlərdə oruc tutmuş olarlardı).
Ramazan ayını ilin digər aylarından fərqləndirən özünəməxsus spesifikliyi vardır. Belə ki, bütün səmavi kitablar, o cümlədən Müqəddəs Qurani-Kərim məhz bu ayda nazil olmuşdur. Min aydan daha xeyirli olan Qədr gecəsi məhz bu ayın gecələrindən biridir. İslamın təməl ibadətlərindən biri olan orucun məhz Ramazan ayında tutulması vacib buyurulmuşdur. Qurani- Kərimin «Bəqərə» surəsinin 183-cü ayəsində bu barədə belə buyurulmuşdur: «Ey iman gətirənlər! Oruc tutmaq sizdən əvvəlki ümmətlərə vacib olduğu kimi sizə də vacib edildi. Bəlkə pis əməllərdən çəkinəsiniz».
Oruc özü-özlüyündə bir ibadət olmaqla yanaşı, həm də maddi-mənəvi bir pəhrizdir. İnsan oruc tutarkən fiziki baxımdan ac qalaraq, öz əzalarını haram və pisliklərdən çəkindirəcək mənəvi bir toxluğa sahib çıxmalıdır.
Beləcə bu dini borcu yerinə yetirən insan öz şəxsiyyətini cilalayır, tərbiyələndirir. Bu yazıda siz insanı formalaşdıran və tərbiyələndirən bu dini vəzifənin yalnızca tibb və sağlamlıq baxımından əhəmiyyət və faydaları ilə tanış olmaq istəyirik.
Hər bir canlı orqanizm kimi insan orqanizmi də yaşamını təmin etmək üçün bir sıra funksiyaları - tənəffüs etmək, qidalanmaq, nəsil artırmaq və s. icra etmək məcburiyyətindədir. Bu və digər funksiyaların icrası üçün orqanizmin enerji hasilatı olmalıdır. Orqanizm özünə lazım enerjini kənardan vücuda qida şəklində daxil olan yağların, proteinlərin, karbohidratların parçalanmasından hasil etmiş olur. Buradan da qidalanma funksiyasının insan vücudu üçün necə əhəmiyyətli olduğu aydınlaşır. Təbii ki, burada söhbət nizamlı qidalanma tərzindən və normal qida rasionundan gedir. Onu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, orqanizmin daxili mühiti ilk olaraq qəbul edilən qidanın kəmiyyət və keyfiyyətindən asılıdır, bu da fərdlərin əqli-emosional durumuna, xarakterinə, cəmiyyətdəki aktivliyinə təbii olaraq təsir etmiş olur.
Ramazan ayının gəlişi ilə orqanizmin günlük qidalanma rejimində dəyişiklik baş verir. Yəni, vücudun günlük bəslənmə şəkli – qida qəbulu sayı birdən-birə dəyişir, günlük qidalanmanın 3 vaxtlıq pay bölgüsü 2 vaxta (obaşdan və iftar) dəyişmiş olur. Orqanizm gün ərzində, səhərdən axşama – ortalama 15 saat aclıq dövrü keçirir. Orucluğun ilk günlərində buna cavab olaraq orqanizmdə bir sıra fizioloji dəyişikliklər meydana gəlir. Bu dəyişikliklər kimi qanda şəkərin səviyyəsinin azalması, sistolik təzyiqin düşməsi, baş ağrısı, hərəkət azlığı, halsızlıq və s. göstərmək olar. Qeyd etdiyimiz kimi bu simptomlar ilk günlərdə müşahidə oluna bilər. Bir neçə gündən sonra orqanizmdən bu tərzdə qidalanma rejiminə adaptə olunması və qida qəbulunun korreksiyası ilə bu simptomlar keçib gedir. Oruc tutarkən bu cür rahatsızlıqların olmaması üçün qəbul edilən qidaya diqqət edilməli və xüsusilə də obaşdana qalxılmalıdır.
Obaşdana qalxmaq gün boyu gümrah olmaq deməkdir. Təəssüflə qeyd etməliyik ki, bir çoxları oruc tutarkən obaşdana qalxmamaq üçün axşam yatmazdan öncə aşırı həddə yemək yeyərək, mədəni yükləmiş olur. Bu isə ortalama 20 saat və daha çox müddətə ac qalınmasına və metabolizmin yavaşımasına səbəb olur. Buna müvafiq olaraq qanda şəkərin və qan təzyiqinin aşağı düşməsi müşahidə olunur. Ertəsi gün yenidən obaşdana qalxmadıqda metabolizmin sürətli daha da zəifləyir və sonuc olaraq xoşagəlməz simptomlar müşahidə oluna bilər.
Obaşdana istifadə edilən qidanın miqdar və çeşidinə diqqət yetirilməsi çox önəmlidir. Belə ki, çalışmaq lazımdır ki, obaşdana yağlı və ağır yeməklər əvəzinə yağlılıq faizi az, daha yüngül - amma yüksək kalorili, protein tərkibi və qan şəkərini çox yüksəltməyən kompleks şəkərlərdən ibarət bir menyu tərtib olunsun. Misal olaraq ağartı məhsulları – süd, xama, pendir, yumurta, zeytun, xurma, tərəvəz salatları, xəfif şorbalar, təbii şirələr və s. istifadə etmək daha məqsədə uyğun hesab edilir.
Bildiyiniz kimi orqanizmin günlük su ehtiyacı 2-2,5 lt-dir. Çalışmaq lazımdır ki, orqanizmin günlük su ehtiyacının çox hissəsi obaşdanda mənimsənilsin.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, obaşdan iftara qədər olan vaxt kəsiyi 15 saatdır. Bu müddət ərzində orqanizmin enerjiyə olan tələbatı həm obaşdanda yediyi qidaların və həm də bədəndə depolaşan yağların parçalanmasından ayrılan enerji hesabına ödənilir. Bu isə 1500-2000 kKal bərabərdir. (Orqanizmdə depolaşmış bütün qida maddələrinin yəni, karbohidratların, proteinlərin, yağların tamamən yanmasından toplam 150000 kKal enerji ayrılır. Bu enerji hesabına bir insan heç bir şey yemədən yalnızca hərdənbir su içməklə 70-75 gün yaşaya bilər).
İftarı hissələrə ayırmaq - həzmə kömək etməkdir. İftar vaxtı birdən-birə çox yemək boş olan mədənin yüklənməsinə səbəb olur. Bu halda həzm prosesi çətinləşir, mədədə ağırlıq, göynəmə hissi, gəyirmə, bağırsaqlarda köp müşahidə olunur. Bütün bunların qarşısını almaq üçün yaxşı olar ki, iftar yeməyi hissələrə ayrılsın. Orucu xurma, zeytun, pomidor, yüngül şorba ilə açıb 15-20 dəqiqə fasilə vermək lazımdır.(Bu müddət ərzində şam namazı qılına bilər). 15-20 dəqiqəlik aradan sonra iftar yeməyi buğlama, ət soyutması bulyonu ilə birgə, dolma, səbzi, plov və s. kimi yeməklərlə davam etdirilə bilər. İftar menyusunda tam quru yeməklərin istifadəsi məsləhət görülmür. Həmçinin yeməkdən dərhal sonra çay və kofenin içilməsi də. Belə ki, çay və kofenin tərkibindəki kofein dəmirin mənimsənilməsinin qarşısını alır. Buna görə də çay, kofe yeməkdən 2 saat sonra içilməlidir. Yaxşı olar ki, çay keks, pirojna ilə deyil, meyvə quruları- kişmiş, xurma, qaysı, əncir qurusu ilə içilsin. Hər axşam 2-3 porsiya meyvə qəbulu günlük vitamin ehtiyacını ödəmiş olur. Meyvə qəbulu yatmazdan 1-1,5 saat əvvəl olmalıdır.
Yuxarıda deyilənlərə əsasən aşağıda sizə 1 gün üçün təqribi menyu nümunəsi təqdim edirik.
Obaşdan: Soyutma yumurta - 2 əd; İftar: Xurma (zeytun), maye;
Pomidor - 1əd; Tərəvəz salatı;
Pendir - 2-3 dilim; Ayran (qatıq);
Kərə yağı - 1-2 dilim; 15-20 dəq ara;
Çörək 1-2 dilim; Toyuq sousu, dolma kimi xörək;
Maye - çay, meyvə şirəsi, süd, su. 2 saat ara;
Çay;
Meyvə (yatmaqdan öncə).
Orucluğun başlanması ilə qəbul edilən qidanın miqdarının azalması, il boyu yüklənmiş olan orqan və sistemlərin işi yüngülləşmiş olur.
Oruc və həzm sistemi. Həzm sistemi orqanizmin ən işlək sistemidir. Ramazan ayının gəlişi ilə il boyu dayanmadan çalışan bu sistem istirahətə çəkilir. Mədə, bağırsaqlar və qara ciyərin işi azalır. Oruc ikən mədə toz qəbul edilən quru, istiotlu, qızartma xarakterli aqressiv qidaların təsirindən qorunmuş olduğundan, mədənin selikli qişası daha az zədələnir və selikli qişa öz-özünü bərpa etmək imkanı qazanır. Hiperasit durumlu mədənin turşu hasilatı azalır, ph-normallaşmış olur. Məhz bu səbəbdən də mədə xoralı xəstələr heç bir riskə getmədən oruclarını tuta bilərlər. Bunu isbatlamaq üçün 1997-ci ildə tunisli bir araşdırma qrupu 57 mədə xoralı xəstə üzərində təcrübə apararaq xəstələrin hər birinə hər gün 30 mg “lansaprarol” verilmişir. 57 xəstəninn 30-u oruc tutmuş, 27- i isə oruc tutmamışdır.Sonucda oruc tutmayanlarda effekt 88,8%, tutanlarda isə 90% effekt görülmüşdür. Yəni orucun tutulması xoralı xəstələrə pis təsir etməmiş, əksinə daha yaxşı effekt göstərmişdir.
Oruc və ürək-damar sistemi. Ölüm faizinə gorə ürək-damar xəstəlikləri birinci yerdədir. Ürək-damar patalogiyalarının əsas səbəbi isə damarların xolesterol və yağlarla girəcləşməsidir. Düzgün qidalanmamaq, həddən aşırı yağlı qidalar istifadə etmək (xüsusilə heyvani) damarlarda aterosklerotik dəyişikliklərin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Aparılan tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, oruc halında yağ və lipidlərin səviyyəsi 515,8%dən 495.75%-ə enir.
Oruc və endokrin sistem. Araşdırmaların nəticəsində məlum olmuşdur ki, orqanizmin hormonal balansında elə bir ciddi dəyişiklik baş vermir. Məsələn: insulin hasilatında digər günlərlə müqayisədə elə böyük fərq görülmür.(Proceeding of the 2nd international congess on “Health and ramadan”. p.125. İstanbul 1997)
Oruc və sinir sistemi. Ramazanda oruc tutmaq, anlama, qavrama ilə əlaqəli fəaliyyətlərə zərər vermir. Orucun hafizəni və diqqəti azaltdığı bir cəhəti də yoxdur. Tam əksi olaraq orucun mənəvi havası stressi azalzır, insanı aqressiya yüklü davranışlardan çəkindirir. Bu ayda intiharların, intihar bənzəri davranışların azalmış olması buna açıq bir dəlildir.(Abstract book the Congress on health and ramadan, October, 2001, page 31.)
Oruc və hamiləlik. Hamilə və uşaqlarına süd verən oruc tutan müsəlman qadınlarla, hamilə olmayıb oruc tutan qadınların durumu müqaisə edilərək nə qadınların ümumi durumunda, nə də onların qanlarının biokimyəvi analizlərində elə bir ciddi bir fərq olmadığı aşkarlanmışdır.(Metabolic consequenes of fasting during ramadan in pregnat and lactating women. Hum. nutr. Clin. 1983).
İmam Sadiq (ə) adına İslam Maarifi Akademiyası
«Dəyərlər» Dini Jurnalistika Məktəbinin dinləyicisi
Комментариев нет:
Отправить комментарий