Dünyanın şahid olduğu dəryalar damcı-damcı yarandı. Uzun tarixi bir prosesmi? Tarixin anlaya bilmədiyi dəyərlərmi? Hansıdı bu damcılar. Dama-dama göl olar, Əllamə deyil. Əllamə dünyanın xəbəri olmuyan Marian çökəkliyindən də dərin ənənəyə malik olan əməli bir məktəbin hər mənada təzahürüdür. İstər nəzəri olsun, istər əməli. Çünki Əllamənin ənənəsinin kökü Quran nuraniyyətinin Həzrət Muhəmməd(s) sütunun ən dərin mərtəbəsinə söykənir. Tövhid çeşməsinin suyuyla yoğrulub Əllamə ənənəsi. Bu sözlər nə mubəliğə, nə də həqiqətə yad olan sözlər deyil. Həqiqətin özüdür.
Böyük sözləri demək asan olsa da, sübutu bir o qədər də asan deyil. Tam Quran məntiqiylə desək, "Ey iman gətirən və əməli salehlər". Yəni "Ey iddiasını sübut edənlər". Bəlkə də anlaşılmaz dilim sizi narahat edir. Narahat olmayın, bu bilgidən deyil, bilgisizliyimdən doğan problemdir. Öncəlikdə qeyd edim ki, naqis bəndənin Əllamə iddiasına sübutu bir o qədər də keyfiyyətli olmaz. Qüsurumun sizlərin dua səbəbi ilə nəticəsi lütf olan Allahın adıyla.
Əllamə Təbatəbai metododoloji sahəsində cürət olunmayan xəllaqiyyətlər etdi. İstər bu əqli müstəvidə olan elmi hüdudlardan olsun, istərsə nəqli. Bəlkə də onda anlamırdılar Əllamə istəyini. Əllamə unudulmuş əqlaniyyəti qaytardı islam toplumuna. Bu bir elmi müstəvidən Əllamə bəhrəsi olan Murtaza Mütəhhəri diliylə toplumun uzadılmayan əlinə qoyduğu bir məsələdir. İlk dəfə fəlsəfəni ümumi tədrisə gətirən Əllamə Təbatəbai Sədra fəlsəfəsini dərslik ünvanına gətirdi. Bəhrəsi dünyanın hələ tanımadığı Mürtəza Mütəhhəri, Muhhəmməd Təqi kəramətiydi bu xəllaqiyyət məktəbinin. Muütəza Mütəhhəri böyük-böyük məsələləri həll etməsinə, sahibnəzər olmasına baxmayaraq, şəhid olarkən Əllamənin açıqladığı həqiqət: "Mütəhhəri hələ təzə-təzə dil açmağa başlamışdı". Bəlkə də Mütəhhəri həqiqətini tanıyanlara bu cümlə Əllamə həqiqəti barəsində kifayət edərdi. Amma əfsuslar olsun ki, toplum Mürtəzaya tələbə olmaq qabiliyyətinə malik olmayanları Mürtəza Mütəhhəridən daha çox və daha yaxşı tanıyır. Bu üzərimizə vacib olan vacibi-kifayədən uğurla çığmaq ümidiylə qayıdaq Əllamə məktəbinin elmi mahiyyətinə.
Fəlsəfə sahəsində Əllamə Təbatəbai "realizmin-üsulu" və Sədra fəlsəfəsini özündə sistematik olaraq cəmliyən "bidayətul-hikmə", "nihayətul-hikmə" və "kifayətul-hikmə" dərsliyi və s. kitablar yazmış. İslam fəlsəfəsində məşşa və işraq məktəbini birləşdirən Sədra məktəbinin nümayəndəsi idi Əllamə. Nə idi mutəaliyə məktəbinin məziyyəti? Məşşa məktəbi Aristotel davamçıları, İşraq məktəbi isə Platon davamçıları idi. Aristotel və Platon bir-birindən uzaq düşmüş iki məktəb idi. «İslamın qəbul edib təkmilləşdirdiyi fəlsəfi məsələləri baniləri görsə, tanımaz» deyimi həqiqətin özüdür. Misal olaraq Platonun iddialar nəzəriyyəsini qəbul edən Suhrəverdiylə Platon nəzəriyyəsi heç də üst-üstə düşmür. Buna əlavə olaraq Məşşa məktəbinin nümayəndəsi olmasına baxmayaraq, Mirdamadın qəbul etdiyi iddialar nəzəriyyəsi hətta Suhrəverdidəkindən də fərqlənirdi. Məşşa və işraq məktəbini birləşdirən Sədaryla bir yeni dönəm başladı. Mirdamadın tələbəsi olan Sədra müəlliminin «Əsalətul-mahiyyət» məsələsini qəbul etmədi. İlk dəfə olaraq tədvin olunan Əsalətul-vucud məsələsi Sədra məhsuludur. Bunları qeyd etməkdə məqsədimiz uzun-uzadı cümlələr deyil, Əllamənin sahib olduğu dəyəri anlatmaq idi. Mövzumuz gücünün kənarında olan bu məsələlər üçün Murtaza Mütəhhərinin "fəlsəfə dərsləri" kitabına müraciət edə bilərsiniz.
Təfsir və usuli-təfsir sahəsində misli görünməmiş yeri var Əllamə Təbatəbainin. «"Təfsirul-Mizan" islam aləminin təfsir sahəsində intibahıdır» demək, heç də yanlış olmazdı. Mövzunun uzanmasını istəmədiyimizə görə bu qədərlə kifayətlənirik. Allahdan Əllamələr ümüdiylə.
İmam Sadiq (ə) adına İslam Maarifi Akademiyası
«Dəyərlər» Dini Jurnalistika Məktəbinin dinləyicisi
Комментариев нет:
Отправить комментарий